Maak kennis met het werk van Hanne, vrijwilliger en papierrestaurateur in de MSK bibliotheek en het prentenkabinet

Vanwaar je passie voor papierrestauratie en hoe kwam je in het MSK terecht?

Hanne: Ik studeerde papier- en boekrestauratie en heb jaren in het restauratieatelier van het Museum Plantin-Moretus in Antwerpen gewerkt en vanaf 2000 voor de dienst Collectiebeleid/Behoud en beheer die zich inzet voor alle stedelijke musea van Antwerpen. Voor het MSK had ik altijd een boontje. Ik werkte hier al in 1986 voor Jan Hoet in de bibliotheek, toen het Museum voor Hedendaagse kunst hier nog huisde. Na mijn pensioen wou ik niet stilzitten. Omdat ik altijd erg goede herinneringen had aan dit gebouw en een speciale band heb met de collectie, heb ik eens met de restaurateurs van het MSK aan tafel gezeten om te bekijken wat ik als vrijwilliger kon doen. Zoals in elke museum zijn er heel wat werken en tekeningen die eigenlijk een behandeling nodig hebben maar net niet waardevol genoeg zijn om uit te besteden, daar wou ik graag bij helpen. Ik doe nu zaken als scheurtjes herstellen, reinigen of andere handelingen om objecten bijvoorbeeld klaar te maken voor een tentoonstelling.

Je bent ook een ware specialist in het maken van archiefdozen.

Sofie: Prachtige dozen. Daar ben ik wel jaloers op dat jij dat kan (lacht).

Hanne: Dit doe ik al lang voor het MSK, ik denk iets van een 20 jaar. Ik maak dozen voor tekeningen, prenten, boekjes … Deze doos voor prenten van Ensor bijvoorbeeld maakte ik al jaren geleden.

Sofie: Op maat gemaakte dozen zorgen voor een optimale bewaring: ze zorgen ervoor dat het werk perfect op zijn plaats blijft en ze zijn bovendien ook handig voor het toekennen van barcodes. Die maken het mogelijk om alle bewegingen van het werk te registreren: van reserve naar zaal of omgekeerd, maar ook wanneer het werk aan een ander museum wordt uitgeleend voor een tentoonstelling.

Maak je zo’n archiefdoos van scratch?

Hanne: Ja, dat wordt helemaal op maat gemaakt. De aparte onderdelen van de doos snij ik uit in zuurvrij karton: de wanden, de bodem en het deksel van de doos. Dan plaats ik alles tegen elkaar en bekleed ik de doos zelf met textiel. Het is veel werk. Deze doosjes maakte ik bijvoorbeeld op maat van deze schetsboekjes van George Minne en Hippolyte Boulenger. Door de boekjes in zo’n dozen te bewaren, gaat iedereen er ook zorgzamer mee om.

Hoe bepaal je of iets al dan niet gerestaureerd moet worden?

Hanne: Hier restaureer ik in principe niet maar reinig ik enkel werken. Ik kijk of er scheurtjes zijn die kwaad kunnen en als de werken verder gemanipuleerd of getoond zullen worden, doe ik daar iets aan. Ik bekijk ook of de drager waarop de werken gekleefd zijn of de passe-partout die zich errond bevindt niet verzuurd is.

Hoe reinig je de werken?

Hanne: Reinigen doe ik met een droog sponsje of met een zacht stukje zeem waarmee je veel vuil kan weghalen. Met een sponsje heb je minder controle, met het zeem kan je heel fijn werken.

Sofie: Er bestaat ook een gom in poedervorm waarmee je kan reinigen?

Hanne: Klopt. Maar op een recente studiedag over reinigingsmethodes werd het gompoeder niet zo aangeraden omdat het tussen een werk kan blijven zitten. Je moet de gomresten heel zorgvuldig afstoffen, als ze achterblijven kunnen ze schade veroorzaken.

Kan je een voorbeeld geven van iets waar je recent aan werkte?

Hanne: Soms gaat Joost door de collectie en komt hij iets tegen waarmee hij mij aan het werk zet zoals dit behangpapier van Victor Servranckx. Toen we één van de stukken omdraaiden merkten we een zwarte aanslag, waar we ons zorgen over maakten. Dat zou schimmel kunnen zijn.

Zijn er specifieke tests die je doet om dit te achterhalen?

Hanne: Ja, je moet dan testen of de schimmel actief is. Is hij actief, dan moeten we behandelen, indien niet moeten we enkel reinigen. Met deze ARA-kit (een wattenstaafje en buisje) kan je zo’n test doen. Met het staafje neem je een staal en dat stop je het in het buisje met de voedingsbodem. Daarna gaat het naar een ‘oventje’ met een constante temperatuur van 30°. Na een week kan je zien of er schimmelgroei is. Je ziet dat als er haar op komt.

Wat zijn vaak voorkomende ouderdomsverschijnselen bij papier?

Hanne: Schimmel is een courant probleem, niet alleen bij werken op papier maar ook bij boeken.

Sofie: We zijn altijd alert voor onregelmatigheden in de precieuze collectie. Op een bepaald moment merkte ik wat kruimeling op bij een aantal boekbanden en dan hebben we Hanne gevraagd om te onderzoeken aan wat dit lag: verbrokkeld leer van de boekband, eventueel schimmel of nog iets anders? Het bleek dat rode rot de oorzaak was.

Hanne: Rode rot komt voor bij een bepaald leer dat anders gelooid is zoals bijvoorbeeld schapenleer. Het is leer dat als het ware verbrokkeld, verbrand is door bijvoorbeeld te hoge temperaturen.
Van bepaalde boeken vielen gewoon stukjes af, hier was de onderrug helemaal weg. Ik heb de rug dan eerst gefixeerd zodat er geen deeltjes meer konden loskomen. Daarna heb ik er Japans papier op gekleefd en het geheel even met een windel omzwachteld om alles goed aan te drukken. Daarna werk ik eventueel bij met aquarelverf en laat ik het goed drogen. Fixeren tenslotte doen ik met kristallijnwas.

Welke opleiding zou je tenslotte aanraden aan iemand die het vak wil leren?

Hanne: In de meeste opleidingen krijg je vooral veel theorie maar weinig praktijk. Je kan het studeren in Brussel aan La Cambre, aan UAntwerpen of bij Syntra West in Brugge maar het is belangrijk om vooral uit de praktijk te leren en voldoende stages enzo te doen.