Le Voyage d’Urien van André Gide, met illustraties van Maurice Denis, 1893

Het is een rijk, representatief ensemble van geïllustreerde boeken, historische tijdschriften en tentoonstellingscatalogi die op regelmatige basis ook deel uitmaken van de wisselende collectiepresentaties op zaal. Deze collectie werd recent verrijkt via de aankoop van Le Voyage d’Urien van André Gide (1869-1951) dat in 1893 met illustraties van de Franse kunstenaar Maurice Denis (1870-1943) in Parijs verscheen.

Gedurende zijn hele artistieke loopbaan had Maurice Denis een bijzondere affiniteit met het geschreven woord. Zelf legde hij zijn artistieke ideeën en kunsthistorische beschouwingen vast in tal van publicaties. Een belangrijk aantal artikels werden gebundeld onder de titel Théories. Du Symbolisme et de Gauguin vers un nouvel ordre classique die voor het eerst gepubliceerd werden in 1912, en Nouvelles Théories. Sur l’art moderne, sur l’art sacré die tien jaar later verschenen. Deze teksten zijn onlosmakelijk verbonden met het plastisch werk van de kunstenaar. Maurice Denis hield ook een Journal bij die op het einde van de jaren 1950 werd gepubliceerd. In dit dagboek schreef hij helder, intelligent en ongedwongen zijn persoonlijke beschouwingen neer over het leven, over zijn geloof en over de waarachtigheid van de kunsten. Tijdens de jaren 1890 streefde de kunstenaar in zijn Journal ook een dichtkunst na, hierbij geïnspireerd door de door hem zo geliefde symbolistische teksten van onder meer Stéphane Mallarmé (1842-1898), Paul Verlaine (1844-1896), Maurice Maeterlinck (1862-1949) en André Gide. Deze interesse voor de eigentijdse literatuur vertaalde Denis eveneens naar de realisatie van grafische prenten, en van boekillustraties in het bijzonder die de kunstenaar vaak in nauwe dialoog met de betrokken schrijvers ontwierp.

In Le Voyage d’Urien vertelt André Gide de reis die de karakterloze Urien en zijn metgezellen maken van de zinnelijke, fysieke wereld naar een spirituele stad van God. De personages reizen doorheen drie emotie-landschappen, elk met hun eigen karakteristieken en beproevingen: Voyage sur l’océan pathétique, La Mer des sargasses en Voyage vers une mer glaciale. Het verhaal – met een ironische woordspeling in de titel, Le Voyage du Rien – staat symbool voor het vruchteloos nastreven van een ideaal. De dertig kleurenlithografieën die Maurice Denis ontwierp onderscheiden zich in een sterk gestileerde beeldtaal. Ze sluiten aan bij de ongekunstelde, vereenvoudigde schrijfstijl van Gide, maar hebben tegelijk, in de lijn van de middeleeuwse boekdrukkunst, een uitgesproken zelfstandig karakter ten opzichte van de tekst en fungeren zo als een autonoom visueel verhaal. Het boek wordt op deze manier een neerslag van de geestelijke verwantschap tussen de schrijver en de kunstenaar die zich in de realisatie van een publicatie onlosmakelijk met elkaar verbonden voelden, zoals ook de gepubliceerde opdracht die Gide toevoegde aan Le Voyage d’Urien treffend illustreert: A mon cher Maurice Denis / ce voyage fait vraiment ensemble – son ami André Gide.

Le Voyage d’Urien, die in het oeuvre van Maurice Denis als toegepast kunstenaar een belangrijke plaats inneemt, kende zowel in Frankrijk als in België een grote weerklank bij de symbolistische beeldende kunste[1]naars en schrijvers, zoals bij Maurice Maeterlinck die een grote waardering had voor, zoals hij het zelf omschreef, l’incomparable poème parallèle van Denis. Tegelijk is de realisatie een treffende neerslag van de hechte relatie tussen de literatuur en de plastische kunst die een rijke dimensie gaf aan het Franse en Belgische culturele landschap van rond de eeuwwisseling.

Uit: Museumkrant 2021/1, Uitgeven door De Vrienden van het Museum voor Schone Kunsten vzw